– Kiedy mówimy o przybieraniu na wadze i o otyłości, nagle pojawia się koncept wyboru, koncept siły woli. Ale czy jest ona wyborem? Nie, nie sądzę, że jest wyborem i mam nadzieję, że na końcu wykładu się ze mną zgodzicie – powiedział prof. Giles Yeo. I zaznaczył, że nasze zachowania żywieniowe oraz to, ile ważymy nie determinuje tylko kultura, ale także biologia.
Szlak leptyna-melanokortyna
Profesor Yeo podkreślał, że odgrywa on kluczową rolę w kontroli podwzgórza w przyjmowaniu pokarmu, kontroli i regulacji apetytu.
– Co wiemy o gatunku ludzkim? – pytał prelegent – Biologiczny trend jest taki, że jako gatunek wcześniej dojrzewamy, stajemy się wyżsi oraz grubsi. Bez względu na populację, na grupę etniczną. Sądzimy, że w jakiejś mierze jest to spowodowane zaburzeniami na szlaku leptyna-melanokortyna.
Prelegent przedstawił ciężkie mutacje w genach tego szlaku, których efektem jest nadmierne uczucie głodu. Jako pierwszy omówił przypadek niedoboru leptyny, następnie skupił się na mutacjach zachodzących w genie receptora melanokortyny-4 (MC4R) oraz na niedoborze proopiomelanokortyny (POMC). To te mutacje stanowią bardzo rzadką, choć najczęstszą monogenową przyczynę ciężkiej otyłości u ludzi – osoba z mutacją MC4R ma średnio o 25% większą masę ciała od osoby bez mutacji. Pokazuje to, jak istotny wpływ na to, ile ważymy ma nasza biologia.
Poligenowa przyczyna otyłości u ludzi
O ile omawiane na samym początku przykłady były związane z mutacją w jednym genie, to dotyczą one zaledwie 0,3% populacji ludzkiej. U 99,7% osób na świecie przyczyna występowania otyłości ma wytłumaczenie poligenowe: to, ile mamy tłuszczu jest związane z genami funkcjonującymi w mózgu, które wpływają na nasze zachowania żywieniowe. Obecnie znanych jest co najmniej 1000 loci (określony obszar chromosomu zajmowany przez gen), które są powiązane z tym, jak jemy.
– Nawet subtelne zmiany w genach wpływają na nasze miejsce na wykresie rozkładu masy ciała – mówił prof. Giles Yeo – Im więcej masz czynników ryzyka, czyli zmian w tych genach, tym bardziej prawdopodobne jest, że będziesz miał otyłość.
Na deser zawsze jest miejsce
Dlaczego? Wytłumaczenie wiąże się z ewolucją i sięga kilkudziesięciu tysięcy lat wstecz.
– Jeśli nasi przodkowie 50 000 lat temu potrzebowali 2000 kalorii, żeby upolować antylopę, to po jej upolowaniu musieli zjeść 2000 kalorii, żeby odzyskać ten wydatek energetyczny – tłumaczył prof. Yeo.
Ale bez pewności, czy następnym razem znów uda się coś upolować, po osiągnięciu sytości mózg włączał swoją część odpowiedzialną za odczuwanie przyjemności, zaczynając „pożądać” bardziej kalorycznych pokarmów: tłustych i słodkich. Jakie danie ma oba te składniki? Oczywiście deser.
– Rozumiem, że deser jest konstruktem społeczno-kulturowym – mówił prof. Yeo – Ale fenomen pożądania gęstej kalorycznej żywności, gdy człowiek staje się pełny, jest zachowany w drodze ewolucji. Więc gdzie jest wybór?
Czy otyłość jest wyborem?
Na koniec prelegent podkreślał, że jako genetyk, który opowiada o mechanizmach otyłości, nie daje osobom z otyłością wymówki. Chce jednak uzmysłowić, że są ludzie, dla których schudnięcie jest trudniejsze. To nie kwestia ich złej woli albo lenistwa, ale walka z biologią. Tylko wtedy, kiedy sobie to uświadomimy, będziemy w stanie pomóc walczyć z problemem nadmiernych kilogramów.
Wykład odbył się 4 kwietnia. Został zorganizowany w ramach programu STER Umiędzynarodowienie Szkół Doktorskich Narodowe Agencji Wymiany Akademickiej. Prof. Yeo prelekcję wygłosił na zaproszenie dr hab. Macieja Dawidowskiego z Katedry i Zakładu Technologii Leków i Biotechnologii Farmaceutycznej
O prelegencie
Stopień doktora w dziedzinie genetyki molekularnej uzyskał w 1998 r. na Uniwersytecie w Cambridge. Następnie dołączył do zespołu badawczego Profesora Stephena O’Rahilly’ego, w którym badał podłoża genetyczne ciężkiej otyłości u ludzi. Obecnie jest profesorem neuroendokrynologii molekularnej i kierownikiem Metabolic Diseases Unit na Uniwersytecie w Cambridge. Jego badania naukowe skupiają się na wpływie genów na zachowania żywieniowe i masę ciała.
Współautor ponad 150 artykułów naukowych, w tym opublikowanych w czasopismach z grupy Nature, Science i Cell, wykładowca w Wolfson College, Honorowy Przewodniczący British Dietetic Association. A także prezenter w seriach dokumentalnych BBC (np. Trust me, I'm a Doctor) oraz twórca podcastu „Dr Giles Yeo Chews The Fat”. W 2018 r. opublikował książkę „Gene Eating”, w 2021 r. „Why Calories Don’t Count”. W 2020 r. otrzymał z rąk Królowej Brytyjskiej Order Imperium Brytyjskiego za aktywną służbę na rzecz nauki i popularyzacji badań. W 2022 r. został odznaczony medalem Society of Endocrinology.